OGAR POLSKI – jaki jest każdy widzi. A raczej każdy widział na pewno jeszcze sto, dwieście lat temu, bo nie sposób znaleźć by dworu gdzie tych ogarów nie było. Po zapiskach gospodarczych, rejestrach dworskich, aktach kupna, czy rejestrach użyczenia psów do łowów (a doprawdy takie bywały) poznać można, że ogar był równie znany z widzenia jak i ów koń z powyższego cytatu. Jego, ogarze, pochodzenie wywodzić można od psów gończych, które przybyły do Europy wraz z orszakami rycerskimi powracającymi z wypraw krzyżowych. Zwierzęta te uważane są za protoplastów psów św. Huberta, a pewne cechy ich ciężkiej budowy, znakomity węch i niezrównaną wytrwałość w tropieniu, odnajdujemy także w naszych ogarach. Wpływ na kształtowanie się tej rasy miały z pewnością również psy gończe, które przywędrowały do wschodniej Europy z Azji wraz z wędrownymi plemionami najeżdżającymi te tereny w średniowieczu. Późniejsze domieszki gończych toskańskich i mediolańskich w XVI wieku, oraz sentońskich i foxhundów w wieku XVIII, musiały z pewnością pozostawić ślad na typowych psach jakich używano za ostatnich Piastów i Jagiellonów.Pies gończy od setek lat towarzyszył w łowach, tym najstarszym rzemiośle ludzkim. Tropił, naganiał, osaczał. Zachowały się zapiski dotyczące istnienia różnych typów psów gończych, do łowów na różną zwierzynę i w różnych warunkach. W Polsce, „do tych zatrudnień, które kiedyś tak wielką sławę Polakom dawały, należy bez zaprzeczenia myślistwo”, używane były psy gończe zwane ogarami. Typ takiego psa musiał zapewne być zróżnicowany w zależności od miejsca występowania i rodzaju łowów. Wpływ na dobór do hodowli miały w pierwszym rzędzie przymioty użytkowe psa, w drugim zaś indywidualne upodobania hodowcy co do wyglądu i maści. Kierunek rozwoju rasy miały, można by powiedzieć, także same psy, gdyż osobniki mniej zdolne do łowów, lub bardziej „wyrywne” przy osaczaniu dzikiego zwierza, ginąc od kłów, rogów i pazurów, były eliminowane z hodowli. Nie można było sobie pozwolić na trzymanie psów głupich bądź agresywnych w stosunku do innych psów i ludzi, które mogłyby „cały kunszt łowów popsować”. Trudno dzisiaj jednoznacznie orzec, kiedy ukształtował się typ psa o pewnych określonych, wspólnych dla całej populacji cechach, pozwalających wyróżnić go nazwą „ogar”, a przez to wyodrębnić spośród innych ras. Podobnie kwestia pochodzenia samej nazwy „ogar” pozostanie zapewne nieroztrzygnięta. W roku 1608 ukazał się pierwszy traktat poświęcony wyłącznie ogarom „O psach gończych i myślistwie z niemi” wojewody poznańskiego, Jana hrabiego Ostroroga, wznawiany później pod tytułem „Myślistwo z ogary”. Jest to najstarszy i najbardziej obszerny materiał dotyczący hodowli i użytkowania tych psów. Jan Ostroróg spisał w nim swoje doświadczenia w hodowli i pracy z ogarami, Są tam też – jak byśmy dzisiaj rzekli – „porady weterynaryjne”, są tam - zadziwiająco głębokie – przemyślenia o roli psa w naszym codziennym samopoczuciu. Niewiele lat później Ostroróg napisał „Nomenclaturę ogarów” – zbiór kilkuset imion nadawanych ogarom przez ówczesnych łowczych. Brakuje tylko w tych dziełach jednoznacznego opisu, który rozwiałby wszelkie wątpliwości co do wyglądu ogara w tamtych czasach.
„... siła psia znaczy się grzbietem, który ma być kształtny, kościsty, pieczeniasty i długi. Pod takim grzbietem noga żyłowata (bo siłę psią nie do zapasów tu kładziemy, ale do biegu, nie jako frezowi, ale jako zawodnikowi). Stopa ma być podługowata, bo pies z krótką stopą każdy się poodbija, co wada wielka, i nic mu po wszystkiem. Cuch zasię znaczy się nosem a trąbą, bo nosem wiatru nabiera, a trąba go mózgowi podaje. Stąd że nos ma być wielki, nozdrza przestronna, wilgotna, a pospolicie dobry leżąc rad nosem rucha, jakoby wąchając wszystko. Trąba zasię ma być niezagarlona, między oczami przestronna, długa.” ( Jan hr. Ostroróg - „Myślistwo z ogary”)
Zmieniały się czasy, zmieniał się i ogar. Zmiany zachodzące w sposobach polowań, chociażby wprowadzenie broni palnej, ograniczenie przestronnych łowisk, a co za tym idzie stopniowe zanikanie tradycji dużych polowań z użyciem koni oraz wytępienie niektórych gatunków zwierząt, zmieniły specyfikę polowań z ogarami. W ślad za tymi zmianami, tradycja łowów z dużą ilością psów gończych stopniowo zanikała. Chociaż na rozległych terenach ówczesnej Rzeczypospolitej polowano z udziałem dużej liczby psów, jednak sposób łowów na modłę zachodnią („par force”), nigdy się nie przyjął. Polegał on, w przybliżeniu, na konnym pościgu za zwierzęciem w licznym towarzystwie gończych, bądź w przypadku grubej zwierzyny - przy pomocy psów dogowatych, które bez pomocy człowieka rozprawiały się ze swoją ofiarą. Polskie gończe i ogary służyły natomiast do wytropienia i pogoni za wybranym zwierzęciem (pies taki rozróżnia zapach nawet poszczególnych osobników tego samego gatunku zwierzyny) i napędzeniu go głośnym szczekaniem na myśliwego. Następnie osaczały ofiarę, z którą dalej już radził sobie łowczy. W wypadku łowów na wyjątkowo groźnego przeciwnika – niedźwiedzia - ogary po wytropieniu zwierza odwoływano i osaczano ofiarę przy pomocy tak zwanych „pijawek”. Były to psy bardzo cięte i sprawne w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem. Ogary zaś były zbyt cenne dla myśliwego, by ryzykować ich życiem. Przy sprzedaży mogłyby osiągać zawrotne ceny, lecz rzadko bywały na sprzedaż. Częściej - kosztownym prezentem. Po wprowadzeniu broni palnej zaczęto preferować w hodowli psy z długim tułowiem, głęboką klatką piersiową, o cechach wpływających na zmniejszenie szybkości psa w biegu, choćby z uwagi na niebezpieczeństwo zastrzelenia psa biegnącego tuż za zwierzyną. Czy pracowały one w większej liczbie, czy też we dwa lub trzy, każdy z nich miał swoją specjalizację i tym samym inne spełniał zadanie. Tak więc byli „przejemcy” głoszący podjęcie tropu i zwołujący złaję do wspólnego gonu, „popądźcy” znajdujący zwierzynę, dzielący się na dwa rodzaje, z czego jeden szuka „rozumem” a drugi „pilnością”, a także „gońcy”, psy „wietrzne” goniące z „wszystkiego skoku”. Są też „wyprawcy”, ogary które mają te same cechy co gońcy, lecz gonią „kopytem”, z nosem przy ziemi, dolnym wiatrem, leniwiej i wolniej oraz „poprawcy”, które to psy zgubiwszy ślad, potrafią go znaleźć i poprawić swój „gon”. Głosy poszczególnych psów różnią się między sobą, a sposób ich „grania”, czyli specyficznego szczekania w pogoni na ciepłym tropie, dawał myśliwemu pełen obraz sytuacji jaka w danej chwili miała miejsce, choć „przedstawienie” zniknęło z jego pola widzenia. Ten właśnie sposób naszczekiwania różnił ogary od innych psów, które przeważnie goniły milczkiem. „Granie” to miało dla myśliwych znaczenie nie tylko praktyczne, ale i estetyczne. Melodyjność i harmonia głosów psiej złai, znajdują odbicie w licznych utworach literaturackich, a „Nomenclatura ogarów” pełna jest imion związanych z muzyką, jak na przykład Akord, Śpiewka, Zagraj, Grzmilas. W XIX wieku wprowadzenie w zaborze rosyjskim specjalnego podatku od psów gończych, spowodowało zmniejszenie się liczby ogarów, zwykle utrzymywano jedynie kilka psów. Odeszły w zapomnienie liczne sfory utrzymywane na królewskie polowania. Jednak to w wieku XIX-tym spotkać można kilka opisów ogara, a nawet wtedy to pojawia się jednoznaczne rozróżnienie między ogarem (Canis sagax), a „gończym psem” – później gończym polskim – (Canis venatictus). Relacje te niezbyt się między sobą różnią, wzorzec ogara staje się coraz ściślejszy. Spośród różnych ich opisów na przestrzeni wieków, jednym z bardziej reprezentatywnych jest zamieszczony przez Augusta Sztolcmana w „Łowcu Polskim” (nr 13) z 1900 roku.
I to wiek XIX-ty nie tylko opisał, ale też przedstawił ogara w obrazach. W obrazach renomowanych artystów; Juliusz Kossak był częstym gościem księcia Adama Sapiehy w jego posiadłościach w Siankach i Użoku, miejscowościach położonych nad Sanem, lecz po jego prawej – obecnie ukraińskiej – stronie. W tym trudnym, bieszczadzkim, terenie polowano wtedy, w latach 70-tych XIX wieku, na niedźwiedzia. Polowano z psami, które oglądać obecnie możemy na cyklu obrazów Kossaka – „Polowanie w Użoku u Sapiehów”, albo „Polowanie z ogarami”. Z innych twórców uwieczniających ogary na swych obrazach musimy wspomnieć o Maksymilianie Gierymskim, Tadeuszu Ajdukiewiczu, Aleksandrze Raczyńskim, Julianie Fałacie. I jeszcze: Józef Brandt i – szalenie modny ostatnio –Alfred Wierusz-Kowalski. Są jeszcze regionalni twórcy rejestrujący lokalne, zaściankowe, wydarzenia, portretujący miejscowych notabli, dziedziców, ich żony i familie, ale też ulubione konie i psy. Obrazy nie mające wielkiej wartości artystycznej mają ogromną wartość dokumentu rejestrującego styl życia, zabawy i uciech, ślubów i pogrzebów drugiej połowy XIX wieku. Na wielu tych obrazach widać ogara, więc jednak na tyle był kochany i poważany przez swego pana, by ten koniecznie kazał umieścić go na swym obrazie.
Po pierwszej wojnie światowej sytuacja ogara była tragiczna. W wyniku działań wojennych, które na wschodnich terenach Rzeczypospolitej trwały aż do początku lat 20-tych, przestało istnieć wiele dworów, wiele majątków szlacheckich, ziemiańskich zubożało. Sprzedawano je i często przenoszono się do miast. Śmiało można powiedzieć, że dla wielu wiek dwudziesty, wiek techniki i awangardy, rozpoczął się dopiero wtedy. Ogary jednak należały do wieku dziewiętnastego. Stąd w najbardziej znanym kompendium wiedzy łowieckiej tamtych lat, książce „Rok Myśliwego” Włodzimierza Korsaka znaleźć można takie zdanie: „Dawny typ polskich gończych czyli właściwych „ogarów”, zaginął już zupełnie, jak również rasa „pijawek”, psów nizkich, grubych, czarnej maści, ogromie ciętych i złych, używanych dawniej na niedźwiedzie i dziki”. Wspomina tu autor i o ogarach i o (później tak nazwanych) gończych polskich, opisuje rasy pokrewne jak gończy litewski i kurlandzki, których rasy są obecnie odtwarzane.
Dzięki staraniom środowisk łowieckich oraz pracy hodowców populacja ogara utrzymywała się na niewielkim, ale nie malejącym poziomie. Jest pokazywany na odpowiednikach dzisiejszych wystaw psów rasowych, na prezentacjach zwierząt gospodarskich i hodowlanych oraz na wystawach łowieckich. Jest zauważany za granicą, zwłaszcza w Czechosłowacji, Rumunii i na Węgrzech. Koniec lat trzydziestych, to początek starań Polski o zarejestrowanie naszego związku kynologicznego w strukturach międzynarodowych. Jednocześnie jest to początek poważnej pracy nad powiększeniem populacji przedstawicieli ras polskich, to wtedy powstaje używany do dzisiaj znak Związku Kynologicznego w Polsce, dziecko obejmujące podhalana. II wojna światowa przerwała wszystko, zawierucha wojenna doprowadziła do prawie całkowitego wyginięcia ogara. Dopiero w latach 50-tych płk. Piotr Kartawik sprowadził z Litwy nieliczne, ocalałe z jego przedwojennej hodowli psy i rozpoczął żmudną odbudowę rasy. Powstają pierwsze hodowle, rozszerza się krąg ludzi, którzy niejednokrotnie całe swe życie poświęcili popularyzacji ogara polskiego. Wzorzec ogara polskiego otrzymał wpis do FCI w 1966 roku pod numerem 52. Po tragicznej śmierci płk. Kartawika na polowaniu, sytuacja ówczesnej hodowli ogara przybrała niekorzystny obrót. Konsekwentnie prowadzona pod kątem użytkowym hodowla, uległa rozproszeniu. Dzięki działaniom środowisk nie łowieckich, nie pracujących z ogarem w lesie, pies ten jednak nie zaginął. Lata siedemdziesiąte, osiemdziesiąte, to stały wzrost liczby ogarów. Lata dziewięćdziesiąte, a zwłaszcza druga ich połowa, to wyraźna, stale wzrastająca ich liczba na wystawach. Ogary obecne są na europejskich i światowych wystawach psów, na wystawach w Polsce jest go niejednokrotnie więcej niż innych psów z pozornie bardziej popularnych ras. Zdarza się, że na wystawie prezentuje się kilkanaście, ba! nawet kilkadziesiąt ogarów. Za to należy podziękować grupie właścicieli i hodowców, którzy bez reszty poświęcili się sprawie ogara..................
fragment ksiązki " Ogar Polski" wydanej przez Wschodniokarpackie Stowarzyszenie Miłośników Ogara "Teraz Ogar"
„... siła psia znaczy się grzbietem, który ma być kształtny, kościsty, pieczeniasty i długi. Pod takim grzbietem noga żyłowata (bo siłę psią nie do zapasów tu kładziemy, ale do biegu, nie jako frezowi, ale jako zawodnikowi). Stopa ma być podługowata, bo pies z krótką stopą każdy się poodbija, co wada wielka, i nic mu po wszystkiem. Cuch zasię znaczy się nosem a trąbą, bo nosem wiatru nabiera, a trąba go mózgowi podaje. Stąd że nos ma być wielki, nozdrza przestronna, wilgotna, a pospolicie dobry leżąc rad nosem rucha, jakoby wąchając wszystko. Trąba zasię ma być niezagarlona, między oczami przestronna, długa.” ( Jan hr. Ostroróg - „Myślistwo z ogary”)
Zmieniały się czasy, zmieniał się i ogar. Zmiany zachodzące w sposobach polowań, chociażby wprowadzenie broni palnej, ograniczenie przestronnych łowisk, a co za tym idzie stopniowe zanikanie tradycji dużych polowań z użyciem koni oraz wytępienie niektórych gatunków zwierząt, zmieniły specyfikę polowań z ogarami. W ślad za tymi zmianami, tradycja łowów z dużą ilością psów gończych stopniowo zanikała. Chociaż na rozległych terenach ówczesnej Rzeczypospolitej polowano z udziałem dużej liczby psów, jednak sposób łowów na modłę zachodnią („par force”), nigdy się nie przyjął. Polegał on, w przybliżeniu, na konnym pościgu za zwierzęciem w licznym towarzystwie gończych, bądź w przypadku grubej zwierzyny - przy pomocy psów dogowatych, które bez pomocy człowieka rozprawiały się ze swoją ofiarą. Polskie gończe i ogary służyły natomiast do wytropienia i pogoni za wybranym zwierzęciem (pies taki rozróżnia zapach nawet poszczególnych osobników tego samego gatunku zwierzyny) i napędzeniu go głośnym szczekaniem na myśliwego. Następnie osaczały ofiarę, z którą dalej już radził sobie łowczy. W wypadku łowów na wyjątkowo groźnego przeciwnika – niedźwiedzia - ogary po wytropieniu zwierza odwoływano i osaczano ofiarę przy pomocy tak zwanych „pijawek”. Były to psy bardzo cięte i sprawne w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem. Ogary zaś były zbyt cenne dla myśliwego, by ryzykować ich życiem. Przy sprzedaży mogłyby osiągać zawrotne ceny, lecz rzadko bywały na sprzedaż. Częściej - kosztownym prezentem. Po wprowadzeniu broni palnej zaczęto preferować w hodowli psy z długim tułowiem, głęboką klatką piersiową, o cechach wpływających na zmniejszenie szybkości psa w biegu, choćby z uwagi na niebezpieczeństwo zastrzelenia psa biegnącego tuż za zwierzyną. Czy pracowały one w większej liczbie, czy też we dwa lub trzy, każdy z nich miał swoją specjalizację i tym samym inne spełniał zadanie. Tak więc byli „przejemcy” głoszący podjęcie tropu i zwołujący złaję do wspólnego gonu, „popądźcy” znajdujący zwierzynę, dzielący się na dwa rodzaje, z czego jeden szuka „rozumem” a drugi „pilnością”, a także „gońcy”, psy „wietrzne” goniące z „wszystkiego skoku”. Są też „wyprawcy”, ogary które mają te same cechy co gońcy, lecz gonią „kopytem”, z nosem przy ziemi, dolnym wiatrem, leniwiej i wolniej oraz „poprawcy”, które to psy zgubiwszy ślad, potrafią go znaleźć i poprawić swój „gon”. Głosy poszczególnych psów różnią się między sobą, a sposób ich „grania”, czyli specyficznego szczekania w pogoni na ciepłym tropie, dawał myśliwemu pełen obraz sytuacji jaka w danej chwili miała miejsce, choć „przedstawienie” zniknęło z jego pola widzenia. Ten właśnie sposób naszczekiwania różnił ogary od innych psów, które przeważnie goniły milczkiem. „Granie” to miało dla myśliwych znaczenie nie tylko praktyczne, ale i estetyczne. Melodyjność i harmonia głosów psiej złai, znajdują odbicie w licznych utworach literaturackich, a „Nomenclatura ogarów” pełna jest imion związanych z muzyką, jak na przykład Akord, Śpiewka, Zagraj, Grzmilas. W XIX wieku wprowadzenie w zaborze rosyjskim specjalnego podatku od psów gończych, spowodowało zmniejszenie się liczby ogarów, zwykle utrzymywano jedynie kilka psów. Odeszły w zapomnienie liczne sfory utrzymywane na królewskie polowania. Jednak to w wieku XIX-tym spotkać można kilka opisów ogara, a nawet wtedy to pojawia się jednoznaczne rozróżnienie między ogarem (Canis sagax), a „gończym psem” – później gończym polskim – (Canis venatictus). Relacje te niezbyt się między sobą różnią, wzorzec ogara staje się coraz ściślejszy. Spośród różnych ich opisów na przestrzeni wieków, jednym z bardziej reprezentatywnych jest zamieszczony przez Augusta Sztolcmana w „Łowcu Polskim” (nr 13) z 1900 roku.
I to wiek XIX-ty nie tylko opisał, ale też przedstawił ogara w obrazach. W obrazach renomowanych artystów; Juliusz Kossak był częstym gościem księcia Adama Sapiehy w jego posiadłościach w Siankach i Użoku, miejscowościach położonych nad Sanem, lecz po jego prawej – obecnie ukraińskiej – stronie. W tym trudnym, bieszczadzkim, terenie polowano wtedy, w latach 70-tych XIX wieku, na niedźwiedzia. Polowano z psami, które oglądać obecnie możemy na cyklu obrazów Kossaka – „Polowanie w Użoku u Sapiehów”, albo „Polowanie z ogarami”. Z innych twórców uwieczniających ogary na swych obrazach musimy wspomnieć o Maksymilianie Gierymskim, Tadeuszu Ajdukiewiczu, Aleksandrze Raczyńskim, Julianie Fałacie. I jeszcze: Józef Brandt i – szalenie modny ostatnio –Alfred Wierusz-Kowalski. Są jeszcze regionalni twórcy rejestrujący lokalne, zaściankowe, wydarzenia, portretujący miejscowych notabli, dziedziców, ich żony i familie, ale też ulubione konie i psy. Obrazy nie mające wielkiej wartości artystycznej mają ogromną wartość dokumentu rejestrującego styl życia, zabawy i uciech, ślubów i pogrzebów drugiej połowy XIX wieku. Na wielu tych obrazach widać ogara, więc jednak na tyle był kochany i poważany przez swego pana, by ten koniecznie kazał umieścić go na swym obrazie.
Po pierwszej wojnie światowej sytuacja ogara była tragiczna. W wyniku działań wojennych, które na wschodnich terenach Rzeczypospolitej trwały aż do początku lat 20-tych, przestało istnieć wiele dworów, wiele majątków szlacheckich, ziemiańskich zubożało. Sprzedawano je i często przenoszono się do miast. Śmiało można powiedzieć, że dla wielu wiek dwudziesty, wiek techniki i awangardy, rozpoczął się dopiero wtedy. Ogary jednak należały do wieku dziewiętnastego. Stąd w najbardziej znanym kompendium wiedzy łowieckiej tamtych lat, książce „Rok Myśliwego” Włodzimierza Korsaka znaleźć można takie zdanie: „Dawny typ polskich gończych czyli właściwych „ogarów”, zaginął już zupełnie, jak również rasa „pijawek”, psów nizkich, grubych, czarnej maści, ogromie ciętych i złych, używanych dawniej na niedźwiedzie i dziki”. Wspomina tu autor i o ogarach i o (później tak nazwanych) gończych polskich, opisuje rasy pokrewne jak gończy litewski i kurlandzki, których rasy są obecnie odtwarzane.
Dzięki staraniom środowisk łowieckich oraz pracy hodowców populacja ogara utrzymywała się na niewielkim, ale nie malejącym poziomie. Jest pokazywany na odpowiednikach dzisiejszych wystaw psów rasowych, na prezentacjach zwierząt gospodarskich i hodowlanych oraz na wystawach łowieckich. Jest zauważany za granicą, zwłaszcza w Czechosłowacji, Rumunii i na Węgrzech. Koniec lat trzydziestych, to początek starań Polski o zarejestrowanie naszego związku kynologicznego w strukturach międzynarodowych. Jednocześnie jest to początek poważnej pracy nad powiększeniem populacji przedstawicieli ras polskich, to wtedy powstaje używany do dzisiaj znak Związku Kynologicznego w Polsce, dziecko obejmujące podhalana. II wojna światowa przerwała wszystko, zawierucha wojenna doprowadziła do prawie całkowitego wyginięcia ogara. Dopiero w latach 50-tych płk. Piotr Kartawik sprowadził z Litwy nieliczne, ocalałe z jego przedwojennej hodowli psy i rozpoczął żmudną odbudowę rasy. Powstają pierwsze hodowle, rozszerza się krąg ludzi, którzy niejednokrotnie całe swe życie poświęcili popularyzacji ogara polskiego. Wzorzec ogara polskiego otrzymał wpis do FCI w 1966 roku pod numerem 52. Po tragicznej śmierci płk. Kartawika na polowaniu, sytuacja ówczesnej hodowli ogara przybrała niekorzystny obrót. Konsekwentnie prowadzona pod kątem użytkowym hodowla, uległa rozproszeniu. Dzięki działaniom środowisk nie łowieckich, nie pracujących z ogarem w lesie, pies ten jednak nie zaginął. Lata siedemdziesiąte, osiemdziesiąte, to stały wzrost liczby ogarów. Lata dziewięćdziesiąte, a zwłaszcza druga ich połowa, to wyraźna, stale wzrastająca ich liczba na wystawach. Ogary obecne są na europejskich i światowych wystawach psów, na wystawach w Polsce jest go niejednokrotnie więcej niż innych psów z pozornie bardziej popularnych ras. Zdarza się, że na wystawie prezentuje się kilkanaście, ba! nawet kilkadziesiąt ogarów. Za to należy podziękować grupie właścicieli i hodowców, którzy bez reszty poświęcili się sprawie ogara..................
fragment ksiązki " Ogar Polski" wydanej przez Wschodniokarpackie Stowarzyszenie Miłośników Ogara "Teraz Ogar"
Karma dla dorosłych bardzo aktywnych psów...świetna, polecamy dla gończych powyżej 15 miesięcy zycia..pracujących na ścieżkach, prowadzących aktywny try zycia
